“ตำรับเกสรทั้ง 5″ หรือ “พิกัดเบญจ” หรือเครื่องยาสมุนไพรไทย จากดอกไม้และเกสรดอกไม้จากพืชสมุนไพร 5 ชนิด มีสรรพคุณทั้งธาตุร้อน ธาตุเย็น ใช้บำรุงหัวใจ และช่วยรักษาโรคมารวมกัน สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ชูกำลังบำรุงหัวใจ แก้ไข้จับ แก้ลมวิงเวียน แก้น้ำดี ให้เจริญอาหารและแก้โรคตา ตามตำรับยาของแพทย์แผนโบราณ
“เกสรทั้ง 5” หรือ “พิกัดเบญจ” เครื่องยาสมุนไพรไทย 5 ชนิด แบ่งออกเป็นพืชสมุนไพรหลายอย่างทั้งธาตุร้อน ธาตุเย็น และหนึ่งในพิกัดเบญจ ก็มีสมุนไพรประเภท “ดอกไม้” เป็นเกสรดอกไม้ 5 ชนิด ที่ใช้บำรุงหัวใจ และช่วยรักษาโรค ประกอบไปด้วย เกสรดอกบัวหลวง ดอกสารภี ดอกพิกุล ดอกบุนนาค และดอกมะลิ ดอกไม้และเกสรดอกไม้ 5 ชนิดนี้เป็นกลุ่มที่เรียกว่า “พิกัดเบญจเกสร” ใช้สำหรับปรุงยาหรือผสมยาตามตำรับยาของแพทย์แผนไทย
ส่วนประกอบและสรรพคุณของ เกสรทั้ง 5 หรือ “พิกัดเบญจเกสร”
ประกอบไปด้วยเกสรดอกบัวหลวง ดอกสารภี ดอกพิกุล ดอกบุนนาค และดอกมะลิ จะใช้การสกัดเอาน้ำมันจากดอกไม้ หรือเกสรดอกไม้ ดอกไม้แห้ง อย่างละเท่าๆกัน ซึ่งมีสรรพคุณแตกต่างกัน ดังนี้
1. เกสรดอกบัวหลวง สรรพคุณ ออกฤทธิ์เย็น รสหวานเย็น บำรุงหัวใจ บำรุงกำลัง ป้องกันสมองเสื่อม ช่วยแก้อาการอ่อนเพลีย ทำให้รู้สึกสดชื่น บำรุงผิว ชะลอวัย ป้องกันมะเร็ง มีสารต้านอนุมูลอิสระ
2. เกสรดอกสารภี สรรพคุณ บำรุงหัวใจ บำรุงกำลัง ช่วยให้รู้สึกชื่นใจ แก้ร้อนใน แก้ไข้หวัด แก้คัดจมูก ช่วยลดความร้อนในร่างกาย ช่วยขยายหลอดเลือด และช่วยให้เจริญอาหาร
3. เกสรดอกพิกุล สรรพคุณ ช่วยบำรุงหัวใจ แก้ร้อนในทรวงอก บำรุงเลือด แก้อาการอ่อนเพลีย แก้ไอ ทำให้ชุ่มคอ ช่วยขับเสมหะ ช่วยลดบวม แก้อักเสบ
4. เกสรดอกบุนนาค สรรพคุณ มีกลิ่นหอมเย็น ช่วยให้รู้สึกชื่นใจ แก้วิงเวียนจะเป็นลม แก้อาการหน้ามืด แก้ปวดหัว ช่วยให้ผ่อนคลาย ช่วยบำรุงหัวใจ บำรุงเลือด เป็นยาธาตุ ช่วยปรับฮอร์โมนเพศหญิง
5. ดอกมะลิ สรรพคุณ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ บำรุงหัวใจ ถอนพิษไข้ ดับพิษร้อนในร่างกาย ทำให้สดชื่น แก้ปวด แก้อักเสบ แก้ฟกช้ำ บรรเทาอาการเคล็ดขัดยอก ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลายนอกจากดอกไม้ที่มีเกสรเป็นตัวชูโรงในการรักษาโรคแล้ว ยังมีสูตรจากตำรายาแผนโบราณที่ใช้ดอกไม้เพิ่มเข้ามาอีก 4 ชนิด รวมแล้วเป็น 9 ชนิด คือ กระดังงา ลำดวน จำปา และลำเจียก ใช้บำรุงธาตุ และบำรุงหัวใจด้วยเช่นกัน
นอกจากนี้ก็ยังมีดอกไม้ เกสร ราก รวมไปถึงกลีบของดอกไม้ อีกหลายสูตร นี่จึงเป็นเสน่ห์ของยาแผนโบราณที่มากสรรพคุณหลากหลายจากพืชพรรณธรรมชาติ ที่คนรุ่นใหม่อาจจะยังไม่เคยรู้ว่ามีดอกไม้ไทยอีกมากมายที่ใช้เป็นยารักษาโรคได้