มะขามป้อม ได้รับการยอมรับอย่างเป็นสากลถึงกับมีการนำ มะขามป้อมแปรรูป เป็นผลิตภัณท์ต่างๆมากมาย และเป็นที่ยอมรับเพราะได้ชื่อว่ามีวิตามินซีค่อนข้างสูง แถมยังคงตัวอีกด้วย นอกจากนั้นยังมีสารที่เรียกว่าแทนนินช่วยเรื่องต้านอนุมูลอิสระ จึงจะเห็นว่ามะขามป้อมแปรรูปในรูปแบบต่างๆ เช่น
- มะขามป้อมแปรรูป ในรูปแบบอาหารเพื่อสุขภาพ
- รูปชาชงพร้อมดื่ม
- เครื่องสำอาง จากมะขามป้อม
- ตำรับยา แปรรูปจากมะขามป้อม
- สารสกัดจากมะขามป้อม
ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับ “มะขามป้อม” กันก่อนนะคะ
ชื่อพื้นเมือง มะขามป้อม (เรียกันโดยทั่วไป) กันโตด (เขมร-จันทบุรี) กำทวด (ราชบุรี) มั่งลู่ สันยาส่า (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Phyllanthus emblica Linn.
ชื่อวงศ์ มะไฟ Euphorbiaceae
ชื่อสกุลไม้ มะขามป้อม Phyllanthus L.
ชื่อสามัญ Emuc myrabolan, Malacca tree
ชื่อภาษาอังกฤษสั้น ๆ “Indian gooseberry” ซึ่งเป็นชื่อที่ชาวอินเดียเรียกสมุนไพรชนิดนี้มานานนับพันปี
ชื่อที่ชาวฮินดูเรียกมะขามป้อมอีกชื่อหนึ่งว่า”อะมะลา” หรือ “อะมะลิกา” ว่า “Amla, Amalaka” ตามพุทธประวัติ
ลักษณะต้นมะขามป้อม
มะขามป้อม เป็นพืชตระกูลไม้ยืนต้นขนาดกลาง ลำต้นไม่ใหญ่และสูงมาก โตเต็มที่จะมีขนาด 8-20 เมตร เท่านั้น มีลำต้นขนาดกะทัดรัด เปลือกสีน้ำตามอ่อน เนื้อไม้สีแดงอมน้ำตาล
มะขามป้อมมีใบเป็นช่อ แต่ละช่อมีใบย่อยเล็กๆ รูปขอบขนานติดเป็นคู่ๆ เยื้องๆ กัน ปลายใบมน มีรอยหยักเว้าเล็กน้อย ขอบใบเรียบ สีเขียวอ่อน กว้าง 0.25-0.5 เซนติเมตร ยาว 0.8-1.2 เซนติเมตร เรียงชิดกัน ก้านใบสั้นมาก ใบย่อยจำนวน ๒๒ คู่ เส้นใบไม่ชัดเจน เส้นกลางใบเห็นได้รางๆ
มะขามป้อมมีดอกเล็ก สีขาวนวล แยกเพศกัน แต่เกิดบนกิ่งและต้นเดียวกัน ออกดอกตามง่ามใบ 3-5 ดอก มีกลีบรองดอก 6 กลีบ ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้ 3 อัน ฐานรองดอกมี 6 แฉก ดอกเพศเมีย มีฐานรองดอกเป็นรูปถ้วย ขอบถ้วยหยัก รังไข่มี 3 ช่อง หลอดท่อรังไข่ปลายแยกเป็น 2 แฉก ไม่เท่ากัน
ลูกหรือผลของมะขามป้อมขนาดเล็กเป็นทรงกลมเส้นผ่านศูนย์หลางประมาณ 1-2 เซนติเมตร ออกผลเป็นพวง 2-4 ลูกติดกัน ผลของมะข้ามป้อมมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว กล่าวคือเป็นผลสีเขียวค่อนข้างใส มีริ้ว ๆ จากหัวไปท้าย ด้านในมีเมล็ด 6 เมล็ด/1 เนื้อภายในของมะขามป้อมมีรสอมเปรี้ยว อมฝาดและขมที่ปลายลิ้นเล็กน้อย นิยมออกดอกและผลในช่วงหน้าหนาว พฤศจิกายนถึงปลายมกราคม และสามารถปลูกได้ทุกพื้นที่ของประเทศไทยและประเทศใกล้เคียง เพราะชอบอากาศร้อนชื้นและเป็นพืชที่ทนต่อสภาพอากาศได้ดีมากพอสมควร หากต้องการขยายพันธุ์ นิยมใช้เมล็ดที่กระตุ้น ด้วยความร้อนก่อนที่จะนำไปเพาะ
สรรพคุณ ทั้งเป็นยาระบาย ยาแก้ไอ ยาแก้ปวดท้อง บำรุงผิว บำรุงผม และยังใช้ทาแก้ปวดเมื่อยกระดูกตามร่างกายอีกด้วย โดยในปัจจุบันมีการวิจัย “มะขามป้อม”อย่างละเอียดมากยิ่งขึ้น จึงทำให้เรารู้ว่าสรรพคุณต่าง ๆ เหล่านี้เกิดขึ้นเนื่องจากตัวมะขามป้อมนั้นอุดมไปด้วยวิตามินและแร่ธาตุมากมาย โดยเฉพาะวิตามินซีที่มีมากกว่าผลแอปเปิ้ล หรือส้มกว่า 20 เท่าเลยทีเดียว มะขามป้อมเลยกลายเป็นพืชสมุนไพรทรงคุณค่าที่มีสรรพคุณต้านอนุมูลอิสระ ป้องกันโรคร้ายและมีส่วนช่วยบำรุงส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย เรียกได้ว่า ชื่อ “Amalaka” ที่ชาวอินเดียใช้เรียกพืชชนิดนี้ เป็นคำศัพท์ที่เหมาะสม เพราะคำ ๆ นี้แปลว่า “พยาบาล” ซึ่งสะท้อนให้เห็นสรรพคุณมากมายของมะขามป้อมนั่นเอง
จากสรรพคุณมากมากมาย จึงทำให้มะขามป้อมนำมาแปรรูปให้อยู่ในรูปแบบต่างๆวันนี้แอดได้รวบรวม มะขามป้อมแปรรูปมาให้เป็นไอเดียกันนะคะ เพื่อนำไปใช้ทำทานเองที่บ้าน หรือหามารับประทานหรือมาในทางบำรุงกาย หรือแม้แต่เพื่อทางอุตสาหกรรม
-
มะขามป้อมแปรรูป ในรูปแบบอาหารเพื่อสุขภาพ
น้ำมะขามป้อม เป็นการแปรรูปมะขามป้อมที่ง่ายมาก แต่อาศัยขั้นตอนเล็กน้อยตามภูมิปัญญาชาวบ้าน โดยการดื่มเพื่อประโยชน์ในการบำรุงสุขภาพ ป้องกันหวัด แก้ไอ ช่วยละลายเสมหะ ชุ่มคอ
ขั้นตอนคือการนำผลมะขามป้อมมาบดคั้นเอาน้ำสดๆ 1-3 ช้อนชา ดื่มวันละ2-3 ครั้ง รสชาติก็จะเฝือนๆเล็กน้อย
มะขามป้อมแช่อิ่ม เพื่อให้ทานง่าย เป็นของทานเล่น โดยนำมะขามป้อมสดมาล้างให้สะอาด ฝานแช่ในน้ำเกลือ 1 คืน จากนั้นนำมาล้างน้ำเกลือให้สะอาด แช่น้ำปูนใสประมาณ 3 ชัวโมง เพื่อให้เนื้อไม่เละ
แล้วนำมะขามป้อมแช่กับน้ำเชื่อมอีกครั้ง เป็นเวลา 1-2 คืน จนได้เนื้อมะขามป้อมที่ใสจึงนำมารับประทานได้
-
ชามะขามป้อม
เหมาะสำหรับผู้ที่นิยมดื่มชา และหวังผลในเรื่องสุขภาพ และผิวพรรณจากภายใน อาจจะลองหามะขามป้อมแปรรูปในรูปชาพร้อมดื่ม เพื่อให้สะดวกมากยิ่งขึ้น โดยใช้มะขามป้อมแห้ง บด บรรจุในซองชาพร้อมดื่ม รับประทานวันละ 1 ช้อนชาผง หรือ 1 ซอง หรือเทียบเท่าผลมะขามป้อมสด 2-3 ลูก ทุกๆวัน
3. เครื่องสำอาง จากมะขามป้อม
ครีมลดรอยด่างดำ หรือ ครีมลดริ้วรอยจากมะขามป้อม เนื่องจากมะขามป้อมมีสารต้านอนุมูลอิสระ และวิตามินซีสูง มีการศึกษาว่ามะขามป้อมมีต้านอนุมูลอิสระจากสารกลุ่ม แทนนิน ที่ประกอบด้วย Emblicanin A 37% , Emblicanin B 33% ,Punigluconin 12% Ppeduculagin 14% ซี่งแตกต่างจากแหล่งวิตามินซีอื่น จึงทำให้วิตามินซีคงสภาพได้ดี ซึ่งการคงตัวของวิตามินซีในมะขามป้อม เป็นข้อดีอย่างมาก ในการทำให้เครื่องสำอางยังคงประสิทธิภาพในการทำให้ผิวขาวกระจ่างใส เมื่อเทียบกับวิตามินซีจากแหล่งที่มาอื่นๆ จึงมีการนำมะขามป้อมมาใช้เป็นส่วนผสม และเป็นสารสำคัญในเครืองสำอาง เพื่อหวังให้วิตามินซีนั้นทำให้ผิวกระจ่างใส ลดจุดด่างดำ เนื่องจากวิตามินซีจะช่วยต้านอนุมูลอิสระ เพิ่มการสร้างคอลลาเจน
มะขามป้อมบำรุงผม ด้วยสรรพคุณการชะล้างอ่อน ๆ มะขามป้อมจึงนิยมนำมาทำเป็นยาสระผมสำหรับชาวอินเดีย พร้อมใช้น้ำที่แช่ผลมะขามป้อมมาข้ามคืน เป็นน้ำสุดท้ายในขั้นตอนการสระผม เพราะมีการจดสิทธิบัตรว่ามะขามป้อมมีสรรพคุณทำให้ผมดกดำ กระตุ้นการงอกใหม่ของเส้นผม ป้องกันผมร่วงและผมหงอกก่อนวัยได้เป็นอย่างดี
สูตรน้ำมันหมักผมมะขามป้อม ที่ทำจากมะขามป้อมแห้ง สมอไทย และดอกอัญชัน เคี่ยวกับน้ำมันมะพร้าวด้วยไฟอ่อนๆ กรองเอาส่วนของน้ำมันมาใช้ชโลมก่อนสระผม เพื่อให้ผมดกดำ
-
ตำรับยา แปรรูปจากมะขามป้อม
ยาแก้ไอมะขามป้อม ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดี และทำออกมาในรูปยาแก้ไอมากมายในตลาด โดยมีฤทธิ์แก้ไอ ละลายเสมหะ โดยส่วนผสมหลักประกอบด้วยมะขามป้อมต้มกับน้ำเดือน กรองเอาแต่น้ำ แต่งรสด้วย น้ำผึ้ง เกลือ หรือรสหวานด้วยชะเอม หรือน้ำตาล หรือเมลทอล
ตำรับยาเพื่อแก้อาการเลือดออกตามไรฟัน หรือลักปิดลักเปิด มะขามป้อมมีวิตามินซีสูงมาก และเป็นวิตามินซีธรรมชาติ ที่มีสรรพคุณดีกว่าวิตามินซีสังเคราะห์ เนื่อจากมีสารแทนนิน Emblicanins A B ที่มีฤทธิ์ เช่นเดียวกับวิตามินซี แต่ทนกว่า ไม่สลายตัวง่าย ดูดซึมได้เร็วกว่าวิตามินซีในรูปแบบเม็ด ทำให้มะขามป้อมมีฤทิ์ได้ดีในการนำมาใช้ปรุงยา แพ้แก้อาการเลือดออกตามไรฟัน หรือโรคลักปิดลักเปิด
เข้าตำยาแก้อาการท้องผูก คนที่ท้องผูกประจำ ไม่ว่าจากสาเหตุใดก็ตาม ถ้าได้กินมะขามป้อมแล้วอาการท้องผูกจะหายไปเนื่องจากมะขามป้อมมีรสฝาด
-
สารสกัดมะขามป้อม
จากที่ได้กล่าวมาแล้ว มะขามป้อมเป็นพืชที่มีวิตามินซีสูง และเป็นวิตามินซีที่มีความคงตัวสูง นอกจากนี้มะขามป้อมยังมีมีสารกลุ่มแทนนิน Emblicanin A 37% , Emblicanin B 33% ,Punigluconin 12% Ppeduculagin 14% ที่ออกฤทธิ์ล้ายวิตามินซี โดยออกฤทิ์เสริมกันในการต้านอนุมูลอิสระ จึงมีการนำฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระมาศึกษาการใช้ในการป้องกันกล้ามเนื้อหัวใจตายบางส่วน ต้านการเกิดมะเร็ง หรือ เสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้แก่ร่างกาย
เห็นแล้วถึงกับร้องว้าวกันเลยทีเดียว กับมะขามป้อมที่มีการนำมาทำในรูปแบบต่างๆ ได้ถึง 5 ผลิตภัณฑ์ มะขามป้อมแปรรูป ทั้งด้านอาหาร ชา เครื่องสำอาง ยา และสารสกัด เนื่องจากอุดมไปด้วยวิตามินซีและแร่ธาตุมากมาย แต่ด้วยรสฝาดอมเปรี้ยว พร้อมสรรพคุณเป็นธาตุเย็น ทำให้การรับประทานมะขามป้อมควรอยู่ในปริมาณพอเหมาะ ไม่ควรกินต่อเนื่องมากเกินไป และควรระมัดระวังสำหรับผู้ที่มีปัญหาเรื่องเลือดจาง เลือดเหลว หรือผู้ที่มีปัญหาในกระเพาะเรื้อรังและมีปัญหาการขับถ่ายหรือท้องเสียง่าย เพราะมะขามป้อมมีฤทธิ์เป็นยาระบายอ่อน ๆ นอกจากนี้หากรับประทานเพื่อเป็นพืชสมุนไพรทางเลือกในการรักษาโรค อย่างโรคมะเร็ง หรือควบคุมระดับคอเลสเตอรอลในร่างกาย ควรปรึกษาแพทย์ก่อนเลือกผลิตภัณฑ์เพื่อรับประทานทุกครั้ง